پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان، یکم اردیبهشت در ۸۸ سالگی درگذشت. پس از مرگ او چه اتفاقاتی رخ می‌دهد؟ مراسم خاکسپاری پاپ درگذشته به چه شکلی برگزار می‌شود و واتیکان چگونه جانشین او را انتخاب و معرفی خواهد کرد؟
پاپ فرانسیس، نخستین رهبر اهل آمریکای لاتین کلیسای کاتولیک رم بود که ۱۲ سال بر این مسند نشست و پس از ماه‌ها تحمل بیماری درگذشت.
مرگ او به دوره‌ای پرفراز و نشیب پایان داد؛ دوره‌ای که با تنش و شکاف‌هایی همراه بود، در حالی که او می‌کوشید نهاد کلیسا را اصلاح کند.
بیشتر آیین‌هایی که تعیین می‌کنند پس از مرگ پاپ چه باید روی دهد، در قانونی با عنوان Universi Dominici Gregis به معنای «از تمام گله پروردگار» مشخص شده‌اند.
آیین‌های سوگواری به مدت ۹ روز ادامه دارد و تاریخ تشییع و تدفین پاپ از سوی کاردینال‌ها تعیین می‌شود.
بر اساس این قانون، مراسم خاکسپاری باید بین روز چهارم تا ششم پس از مرگ پاپ برگزار شود.
وقتی پاپ می‌میرد، چه اتفاقی می‌افتد؟
وقتی پاپ می‌میرد، آیین‌هایی دیرینه که طی قرن‌ها شکل گرفته و تکمیل شده‌اند، برای حفظ محرمانگی و تضمین انتقال منظم قدرت اجرا می‌شوند. این مراسم دقیق و از پیش برنامه‌ریزی‌شده، در بحرانی‌ترین لحظه کلیسا، نظم را برقرار می‌کند.
مرگ پاپ ابتدا از سوی رییس بخش سلامت واتیکان و سپس سرپرست امور کلیسای کاتولیک رم تایید می‌شود؛ فردی که در عمل، مسئول اداره واتیکان در این دوره گذار است.
کاردینال کامرلنگو (سرپرست کلیسای کاتولیک رم) همراه مقام‌های دیگر و اعضای خانواده پاپ در کلیسا گرد هم می‌آیند.
در حال حاضر کاردینال کوین جوزف فارل، روحانی ۷۷ ساله آمریکایی ایرلندی‌الاصل، این سمت را بر عهده دارد.
بیشتر بخوانید: پاپ فرانسیس؛ اصلاحطلبی که واتیکان را به چالش کشید
پیکر پاپ که در ردایی سفید پوشانده و به کلیسای خصوصی پاپ منتقل شده، در تابوت چوبی رویاندود شده قرار می‌گیرد.
پاپ را با ردایی سرخ به خاک میسپارند و تاج کلیسایی (میتر) و نشانه افتخار کلیساییاش (پالیوم) کنار او گذاشته می‌شود.
پس از این مراسم، کامرلنگو سندی برای تایید رسمی مرگ پاپ تنظیم و گزارش پزشکی را ضمیمه آن می‌کند. او همچنین اسناد شخصی پاپ را جمعآوری و آپارتمانش را مهر و موم می‌کند.
خانه پاپ فرانسیس بخش بزرگی از طبقه دوم خانه مهمان واتیکان یعنی «کازا سانتا مارتا» و در واقع محل اقامت کاردینالهای مهمان است.
کامرلنگو همچنین ترتیب نابودی «حلقه ماهیگیر» را می‌دهد؛ حلقهای که پاپ برای مهر و امضای اسناد رسمی از آن استفاده میکرد.
این حلقه با چکشی آیینی شکسته می‌شود تا از جعل اسناد جلوگیری شود.
ادای احترام کلیسا به پاپ فرانسیس و تشییع و خاکسپاری او
پاپ فرانسیس سبکی ساده و بیتکلف را به کلیسا آورد. او از لباسهای پر زرقوبرق و آپارتمانهای مجلل پاپی چشم پوشید و این رویکرد را تا پایان عمر نیز حفظ کرد.
بر همین اساس، او برخی از تشریفات و مراسم پرشکوه مربوط به خاکسپاری را کاهش داد و در سال ۲۰۲۴ آیین آن را بازنویسی و سادهسازی کرد.
از قرن سیزدهم به اینسو، پیکر پاپها برای بازدید عمومی در معرض دید قرار میگرفت و اجساد مومیاییشده آنان بر سکویی بلند گذاشته میشد.
وقتی پاپ ژان پل دوم در سال ۲۰۰۵ درگذشت، پیکرش ظرف چند ساعت ابتدا به کاخ رسولی منتقل شد تا کاردینال‌ها، اسقفها، مقام‌های ارشد کلیسا و برخی چهرههای برجسته ایتالیایی بتوانند بهصورت خصوصی با او وداع کنند.
فرانسیس این نوع وداع خصوصی را حذف کرد.
مراسم وداع عمومی با او هم مستقیما در کلیسای سنت پیتر برگزار خواهد شد؛ همانجایی که هزاران نفر پیشتر برای ادای احترام به پاپها گرد آمدهاند.
جسد او درون تابوت باقی خواهد ماند و روی سکوی بلندی قرار نخواهد گرفت.
اقدامی که آگوستینو پاراویچینی باگلیانی، تاریخنگار کلیسا، دربارهاش گفت: «فرانسیس تصمیم گرفت فروتنی را بر تمجید و تجلیل ترجیح دهد.»
زمان و ساعت انتقال پیکر پاپ به کلیسای سنت پیتر و آغاز بازدید عمومی، به تصمیم کالج کاردینال‌ها خواهد بود. این مراسم با رژهای به رهبری کامرلنگو برگزار می‌شود.
پاپهای پیشین در سه تابوت تو در تو به خاک سپرده میشدند: یکی از چوب سرو، دیگری از فلز روی و سومی از چوب نارون. اما پاپ فرانسیس وصیت کرد که در یک تابوت ساده چوبی با لایهای از فلز روی درون آن دفن شود.
تابوت شب پیش از مراسم خاکسپاری بسته می‌شود.
صورت پاپ را با نقابی از ابریشم سفید میپوشانند و در کنارش کیسهای حاوی سکههایی که در دوران پاپیاش ضرب شده‌اند و استوانهای فلزی قرار می‌گیرد که در آن «روژیتو» یا سندی خلاصهشده از زندگینامه و دوران پاپی او نوشته شده است.
این سند پیش از بستهشدن تابوت، با صدای بلند قرائت می‌شود.
بر اساس قوانین جدید، پاپ میتواند در کلیسایی غیر از کلیسای سنت پیتر نیز دفن شود.
پاپ فرانسیس برخلاف بسیاری از پیشینیان خود، خواسته است که در کلیسای سانتا ماریا ماجوره در رم به خاک سپرده شود؛ کلیسایی که برایش بسیار عزیز بود و بارها برای نیایش در برابر شمایل حضرت مریم به آنجا رفته بود.
پاپ بعدی چگونه انتخاب خواهد شد؟
حدود ۱۵ تا ۲۰ روز پس از درگذشت پاپ، کاردینال جیووانی باتیستا ره ۹۱ ساله، رییس کالج کاردینال‌ها، فراخوانی برای حضور کاردینال‌ها در نشستی در رم می‌دهد.
این نشست که به آن «کُنکلاو» گفته می‌شود، برای انتخاب جانشین پاپ فرانسیس برگزار خواهد شد.
دوره‌ای که میان مرگ یک پاپ تا انتخاب جانشین او قرار دارد، «سده واکانته» (Sede Vacante) یا «صندلی خالی» نام دارد.
در این مدت، کالج کاردینال‌ها به‌طور کلی مسئولیت نظارت بر کلیسا را بر عهده دارد، اما از اتخاذ هرگونه تصمیم مهم و راهبردی منع شده است.
در زمان کنکلاو، کاردینال‌ها در نمازخانه کلیسای سیستین گرد هم می‌آیند.
تنها کاردینالهایی که زیر ۸۰ سال سن دارند، واجد شرایط ورود به کنگره محرمانه کنکلاو هستند تا از میان خود، رهبر جدید کلیسای کاتولیک را برگزینند.
آنها باید سوگند محرمانه بودن فرایند را ادا کنند.
برای انتخاب پاپ جدید، کسب دو سوم آرای روند مخفیانه رایگیری ضروری است و رایزنیها و لابیگریها بخشی از این فرایند به شمار میآید.
بیشتر بخوانید: پاپ فرانسیس چه رویکردی درباره ایران و حکومتش داشت؟
کاردینال‌ها بهجز در موارد استثنایی، اجازه خروج از کنکلاو را ندارند.
واژه کنکلاو از واژهای لاتین بهمعنای «با کلید» گرفته شده، که به انزوای اعمالشده بر شرکتکنندگان اشاره دارد تا مانع از طولانیشدن روند انتخاب شود.
در طول این دوره، کاردینال‌ها در مهمانسرای کازا سانتا مارتا سکونت دارند؛ مکانی که به دستور پاپ ژان پل دوم ساخته شد تا جایگزین محلهای موقتی اقامت در کاخ پاپی شود که پیشتر برای اسکان آنان استفاده میشد.
کاردینال‌ها رایگیری را بارها تکرار می‌کنند تا زمانی که یکی از نامزدها دو سوم آرا را به دست آورد.
پس از هر دور رایگیری، برگههای رای در اجاقی سوزانده می‌شود؛ همراه با موادی افزودنی که دود حاصل از آن رنگی خاص دارد و از دودکش نمازخانه سیستین به بیرون منتشر می‌شود.
این دودکش از میدان سنت پیتر قابل مشاهده است و مردم در آنجا برای تماشا و انتظار گرد می‌آیند.
اگر هیچکدام از نامزدها دو سوم آرا را کسب نکند، دود سیاه به هوا میرود. اما اگر پاپ جدید انتخاب شده باشد، دود سفید بالا میرود.
درون واتیکان، رییس کالج کاردینال‌ها از فرد منتخب میپرسد که آیا این مسئولیت را میپذیرد یا نه.
پس از دریافت پاسخ مثبت، از او پرسیده می‌شود که میخواهد در مقام پاپ با چه نامی شناخته شود.
در ساکریستی (رختکن مذهبی) نمازخانه، پاپ جدید ردای سفید مخصوص را بر تن می‌کند.
سپس با کاردینال‌ها دیدار می‌کند و به سوی بالکن کلیسای سنت پیتر میرود.
در این بالکن یکی از کاردینالهای ارشد با صدای بلند و به زبان لاتین اعلام می‌کند: «پاپ داریم.»
گمانهزنیها درباره جانشین پاپ
کاردینال‌ها پس از ورود به رم در روزهای آینده، تاریخی را برای آغاز کنگره انتخاباتی تعیین خواهند کرد.
اکنون در مجموع ۲۵۲ کاردینال در قید حیات هستند که از این میان، ۱۳۵ نفر زیر ۸۰ سال سن دارند و واجد شرایط رای دادن در کنکلاو هستند.
از این ۱۳۵ نفر، ۱۰۹ نفر را پاپ فرانسیس، ۲۲ نفر را پاپ بندیکت و پنج نفر را پاپ ژان پل دوم منصوب کرده است.
با توجه به ماهیت انتصابهایی که پاپ فرانسیس در دوران زمامداری خود انجام داد، انتظار میرود جانشین او نیز یک کاردینال غیراروپایی باشد و همچون او، گرایشی اصلاحطلبانه و منتقد شاخه محافظهکار کلیسا داشته باشد.
خبرگزاری رویترز از ۹ کاردینال با ملیت فرانسه، مجارستان، مالت، اسپانیا، ایتالیا، فیلیپین، آمریکا و غنا نام برده که امکان و زمینه انتخاب شدن بهعنوان پاپ جدید را دارند.
با این حال، روند انتخاب پاپ بسیار محرمانه و پیچیده است و تا زمانی که دود سفید از دودکش نمازخانه سیستین بیرون نیاید، هیچ چیز قطعی نخواهد بود.
با وجود آنکه اروپا همچنان بیشترین سهم را با حدود ۳۹ درصد در میان کاردینالهای واجد شرایط رایگیری دارد، این رقم نسبت به سال ۲۰۱۳ که فرانسیس بهعنوان نخستین پاپ اهل آمریکای لاتین برگزیده شد، کاهش یافته است.
آن زمان سهم اروپا ۵۲ درصد بود.
دومین گروه بزرگ از کاردینالهای رایدهنده اکنون از آسیا و اقیانوسیه هستند و حدود ۲۰ درصد را تشکیل میدهند.
