چند هفته از انتشار خبر ارسال نامه دونالد ترامپ به علی خامنه‌ای گذشته است. اما این نخستین نامه ترامپ به جمهوری اسلامی نیست. او خرداد ۱۳۹۸، حدودا هفت ماه پیش از آن‌که ترامپ فرمان هدف قرار دادن قاسم سلیمانی، فرمانده پیشین سپاه قدس را صادر کند، نامه نخستش را به خامنه‌ای نوشت.
خامنه‌ای در آن زمان به نخست‌وزیر ژاپن گفت ترامپ را «شایسته مبادله» هیچ پیامی نمی‌داند و هیچ پاسخی هم به او ندارد و نخواهد داد.
اما شرایط در حال حاضر متفاوت است. ترامپ با تجربه یک دور ریاست‌جمهوری پر تنش بازگشته است. در سال ۱۳۹۸، یک سال پس از خروج ترامپ از برجام، جمهوری اسلامی هنوز متحدان اروپایی را در کنار خود می‌دید.
در آمریکا ترامپ زیر فشار شدید کنگره و سنا قرار داشت تا مسائل با تهران را از طریق دیپلماتیک حل کند.
سناتور دیک دیربین در آن زمان ترامپ را متهم کرد که در حال آماده‌سازی صحنه برای یک «جنگ فاجعه‌بار» است.
سناتور الیزابت وارن اعلام کرد مطابق قانون اساسی، ترامپ باید مجوز کنگره را برای ورود به جنگ بگیرد و این مجوز به او داده نشده است.
سناتور برنی سندرز هم گفت نمایندگان کنگره باید هر آنچه در توان دارند را انجام دهند تا جلوی تلاش‌های دولت ترامپ «برای سوق دادن آمریکا به لبه پرتگاه جنگی فاجعه‌بار و غیرقانونی با ایران» را بگیرند.
و در نهایت، نانسی پلوسی، رییس وقت مجلس نمایندگان تاکید کرد: «باید جلوی جنگ با ایران را بگیریم.» این‌ها تنها بخشی از مواضع مخالفان ترامپ در دور نخست حضورش در کاخ سفید است.
کار به جایی کشید که بهمن‌ماه ۱۳۹۸، دو طرح پیشنهادی در ارتباط با اختیارات نظامی رییس‌جمهوری آمریکا برای رای‌گیری در دستور کار مجلس نمایندگان قرار گرفت. یکی از این دو طرح، اختصاص بودجه برای اقدامات نظامی علیه ایران را منوط به رای مثبت کنگره می‌کرد.
رویکرد دولت جو بایدن در قبال تهران متفاوت بود و جمهوری اسلامی در یک سال اخیر، دو بار مستقیما خاک اسرائیل را هدف قرار داد.
با این حال، جمهوری اسلامی دیگر مانند سال ۱۳۹۸، نیروهای نیابتی پرقدرتی نظیر حزب‌الله لبنان، جهاد اسلامی و حماس در اختیار ندارد.
بشار اسد، متحد اصلی خامنه‌ای در منطقه، نیز سقوط کرده است و تنها نیروی نیابتی باقی‌مانده جمهوری اسلامی، یعنی حوثی‌های یمن، زیر آتش جنگنده‌های آمریکایی هستند.
پیش از ترامپ، باراک اوباما در اردیبهشت‌ماه ۱۳۸۸ به تهران نامه نوشت و خواستار بهبود روابط شد.
اوباما در دی ۱۳۹۰ نامه دیگری ارسال کرد که بخشی تهدیدآمیز و بخشی دوستانه بود. در مهر ۱۳۹۳، رسانه‌های آمریکایی از نامه چهارم اوباما به خامنه‌ای خبر دادند که هدفش همکاری علیه داعش و پیشبرد مذاکرات هسته‌ای بود. این نامه به مذاکرات برجام کمک کرد و در تیر ۱۳۹۴ به توافق منجر شد.
نامه تازه ترامپ به خامنه‌ای
ترامپ حدود یک ماه و نیم پس از آغاز رسمی دور دوم ریاست‌جمهوری خود، در گفتوگو با شبکه فاکس بیزنس اعلام کرد ۱۵ اسفند ۱۴۰۳، نامهای به رهبر جمهوری اسلامی ارسال کرده و در آن، ترجیح خود را برای مذاکره بر سر یک توافق بهجای اقدام نظامی ابراز کرده است.
این جمله ترامپ که «ما میتوانیم توافقی انجام دهیم که به همان اندازه خوب باشد که گویی شما از نظر نظامی پیروز شدهاید»، نشان میداد لحن نامه و درخواستهای ایالات متحده چندان مشابه موارد دیگر در دولتهای قبلی نبوده است.
ساعاتی پس از پخش این بخش از گفتوگوی ترامپ، او ۱۷ اسفند در مصاحبه با خبرنگاران در کاخ سفید، با بیان اینکه برخورد با مسئله جمهوری اسلامی به مراحل آخر رسیده و با مذاکره یا اقدام نظامی این مشکل حل خواهد شد، گفت: «خیلی زود اتفاقی رخ خواهد داد.»
رهبر جمهوری اسلامی: مذاکره نیست، تحکم و تحمیل است
با آن‌که هیچ متنی از نامه منتشر نشده بود، واکنش تند علی خامنه‌ای تا حدی وضعیت را روشن کرد.
او ۱۸ اسفند ۱۴۰۳ در دیدار با مسئولان جمهوری اسلامی گفت: «اصرار برخی از دولتهای قلدر برای مذاکره بهمنظور حل مسائل نیست، بلکه برای تحکم و تحمیل توقعات خودشان است. جمهوری اسلامی قطعا توقعات آنها را نخواهد پذیرفت.»
او افزود «مذاکره برای آنها مسیری برای طرح توقعات جدید است» که از برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی فراتر میرود و «امکانهای دفاعی»، «برد موشکها» و «تواناییهای بینالمللی» حکومت ایران را هم شامل میشود.
رهبر جمهوری اسلامی تاکید کرد: «اسم مذاکره را تکرار میکنند برای اینکه در افکار عمومی فشار ایجاد کنند... این مذاکره نیست، تحکم است، تحمیل است.»
جمهوری اسلامی و آمریکا در عمان در حال مذاکره هستند
همزمان با این اظهارات، کانال ۱۱ تلویزیون اسرائیل به نقل از منابع اسرائیلی گزارش داد جمهوری اسلامی در حال مذاکره غیر مستقیم با آمریکا از طریق عمان است.
این گزارش شکل گفتوگوها در عمان را مشابه مذاکراتی ارزیابی کرد که به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ موسوم به برجام ختم شد.
با این حال تاکید شد در مذاکرات آن سال، اسرائیل در جریان قرار نگرفته بود، اما در گفتوگوهای فعلی، اسرائیل بهطور مستقیم در جریان مذاکرات قرار دارد.
کارشناس کانال ۱۱ تلویزیون اسرائیل مذاکرات فعلی در عمان را مشابه مذاکرات عمان در دوره اوباما دانسته است. با این وجود، تغییر گسترده شرایط، هم در ایران، هم در آمریکا و هم در منطقه، بهویژه در اسرائیل، شرایط را بهکلی دگرگون کرده است.
